Oefenen in vrij tekenen (2)

Ere wie ere toekomt...! Mijn dochtertje Amber, net 3 jaar geworden, inspireerde mij tot de oefeningen die ik deze keer in mijn blog beschrijf. Kijkend naar haar realiseerde ik mij nog weer eens dat jonge kinderen van nature meesters zijn in energetisch tekenen. De concentratie, het enthousiasme, de toewijding en de creativiteit die Amber toonde, waren prachtig om te zien.  

Hoe het idee ontstond

Bij peutermuziek had Amber wat plukjes wol mogen plakken op een van de juf gekregen papiertje met daarop schaapjes afgebeeld. Dit alles in het kader van het liedje Schaapje schaapje, heb je witte wol. Eenmaal thuis wilde ze ook gaan kleuren op het papier en verwoed begon ze de plukjes wol er weer af te sjorren. Mijn eerste reactie was dat dat toch jammer was om te doen, maar al snel liet ik dat varen. ‘Waarom zou ik haar dwingen om het zo te doen als bedacht is door een volwassene, terwijl zij overduidelijk hele andere ideeën heeft.’ bedacht ik mij. En nieuwsgierig volgde ik wat zij ging doen. Met een paar viltstiften in de mond begon ze te tekenen, maar dat bleek toch nog knap lastig. Maar met enkele viltstiften tegelijkertijd in de hand kon ze zich helemaal uitleven. Enthousiast en met kracht maakte ze een prachtige kleurrijke krastekening waarvan de energie af spat. 

De oefeningen uitgewerkt

Dat bracht mij op het idee om zelf ook met een paar potloden in de hand te gaan tekenen. Zo gezegd, zo gedaan. Eerst even wat ‘geoefend’ om te kijken wat het effect is van gelijktijdig werken met twee potloden. Ik tekende een cirkel (van binnen naar buiten) en maakte een krastekening. Het effect ervan vond ik direct leuk omdat, afhankelijk van welke kant je uit beweegt, dan weer de ene kleur de overhand krijgt en dan weer de andere kleur.

Ik kwam op het idee om met deze ‘techniek’ een taart te gaan tekenen. Amber vond het prachtig! En eerlijk gezegd werd ik er zelf ook helemaal vrolijk van. Lekker vanuit je gevoel tekenen, niet nadenken over wat je doet, en genieten van het stevig neerzetten van de kleuren. Heel simpel, maar zo leuk om te doen! 

Medio mei heb ik deze oefening ook gedaan met mijn mede-cursisten van de tekenopleiding. Geweldig leuk vonden ze het. Het gaf energie en in korte tijd heb je een prachtig en krachtig beeld gemaakt. Als afsluiting heb ik hen gevraagd om zichzelf een cadeau te geven - bij een feestje hoort tenslotte een taart en een cadeau - in de vorm van een compliment en dit erbij te schrijven. Interessant om te zien was toen dat de een zichzelf heel makkelijk een cadeau kon geven, waar een ander er veel langer over na moest denken.

Deze vorm van tekenen kan op veel verschillende manieren gebruikt worden. Ik heb daarnaast nog een vaas met bloemen en een enkele bloem getekend. Waarbij ik een aantal bloemen in de vaas nog wat extra heb aangezet met waskrijt.  

Workshop Tekenen voor Ouder en Kind
Lijkt het je nu leuk om eens samen met je kind(eren) een korte workshop mee te maken waarin jullie samen en individueel gaan tekenen? Neem dan eens een kijkje op mijn website Hartewensen. 
Op de zaterdagen 15 juni en 29 juni a.s. verzorg ik in Leerdam een 2 uur durende workshop Tekenen voor Ouder en Kind. Ik zou het leuk vinden jou daar samen met je kind(eren) te ontmoeten. 

Oefenen in vrij tekenen (1)

Voor kinderen die niet gewend zin om vrij te tekenen, kan het soms best lastig zijn om te gaan tekenen op het moment dat er een groot, wit papier voor hen ligt. Ik heb enkele oefeningen op een rijtje gezet die kinderen de kans bieden op een laagdrempelige manier met vrij tekenen kennis te maken.

Gebruik in ieder geval papier van A4 formaat, maar voor oefeningen 1) en 2) bij voorkeur A3 formaat omdat deze oefeningen bij uitstek uitnodigen tot ‘breed tekenen’. Laat de kinderen het papier met schildertape vastplakken op de tafel, zodat het papier niet gaat schuiven tijdens het tekenen. 

1) ZWALKEN EN ZWIEREN

Bij deze manier van tekenen zet je je potlood (of waskrijt) op het papier en ga je in een vloeiende en golvende beweging kriskras over het papier, zonder daarbij het potlood of krijt los te laten komen van het papier. Het hele vel mag benut worden en lijnen mogen elkaar doorkruisen, maar dit hoeft niet expliciet tegen de kinderen gezegd te worden. Kijk maar wat er gebeurt als je hen uitnodigt tot zwalken en zwieren. Sommige kinderen zullen het prettiger vinden om bij deze oefening te gaan staan, omdat ze daardoor meer bewegingsruimte hebben. Laat henzelf hierin een keuze maken.

Een leuke vervolgoefening kan zijn om in de de ‘zwalk-en-zwier tekening’ op zoek te gaan naar vissen (de vorm van vissen) en deze in te gaan kleuren. Zo kunnen zij uit een ogenschijnlijke warrige tekening van allerlei lijnen toch iets heel concreets neerzetten. Interessant om dan naar te vragen is welke vis hen het meest aanspreekt en wat hiervoor de reden is.

In plaats van vissen te tekenen, kan je de kinderen ook vragen welke vormen zij zelf zien in het lijnenspel op papier en deze vormen er uit te lichten door ze in te kleuren. Dat kunnen zowel realistische, abstracte als organische vormen zijn.

2) KRASSEN

Krassen is een heerlijke manier om zonder dat het iets hoeft te worden energie op papier over te brengen. Wasblokjes of waskrijt werken voor deze oefening lekker. Door met wasblokjes of waskrijt te tekenen en dit met veel energie te doen, kunnen kinderen zichzelf stevig neerzetten. Deze oefening

geeft kinderen vaak veel plezier! Bij deze oefening kunnen kinderen een tijdje krassen om vervolgens te stoppen en op een ander plekje van het papier weer opnieuw beginnen. Kinderen mogen bij deze oefening de beweging dus soms onderbreken.

Bij krassen kun je denken aan lineair krassen, waarbij het krijt heen en weer wordt gebruikt (verticaal, horizontaal of diagonaal). Door zo te krassen kunnen bijvoorbeeld ook vormen als bloemen of sterren worden gemaakt.

Bij roterend krassen draait het kind steeds in het rond en maakt het als het ware clusters van energie. 

Ook in een krastekening is het heel goed  mogelijk om daarna enkele gedeeltes hieruit extra aandacht te geven door deze in te kleuren, zie het voorbeeld hiernaast.

3) CIRKELS MAKEN

Een hele laagdrempelige oefening om te doen met kinderen is hen cirkels te laten tekenen. Voor een eerste kennismaking met deze tekenoefening is werken met papier van A4 formaat prima. Daarbij zou ik hen laten beginnen met cirkels van binnen naar buiten te tekenen, zodat ze wat gewend kunnen

raken aan deze ronddraaiende beweging en daarna een tekening van buiten naar binnen te laten maken. 

Bij het tekenen van binnen naar buiten vraag je de kinderen het potlood in het midden van het papier te plaatsen en, zonder het potlood van het papier te halen, vanuit dat punt steeds verder naar buiten te cirkelen totdat het genoeg voor hen is.

Bij van buiten naar binnen beginnen ze juist meer aan de rand van het papier en cirkelen ze steeds verder naar het midden.

Informeer ook eens welke tekening zij prettiger vonden om te maken, van binnen naar buiten of van buiten naar binnen. Hiermee vertellen ze al iets over zichzelf. Extraverte kinderen zullen wellicht een voorkeur hebben voor de tekening van binnen naar buiten, waar introverte kinderen de oefening van

buiten naar binnen misschien juist prettiger vonden. Maar dat is geen wet van Meden of Perzen, want enkel zo’n tekening is onvoldoende om harde conclusies hierover te trekken. Bovendien is het goed om je te realiseren dat een tekening ook altijd een momentopname is.

Verleden, heden, toekomst

Tekening van Joran, 9 jaar en 8 maanden

Deze week ging ik voor het eerst sinds langere tijd weer tekenen met Joran. In de afgelopen tijd was ik druk geweest met andere dingen, maar zowel Joran als ik hadden het tekenen gemist. Hoog tijd dan ook om het weer op te pakken. Omdat hij had aangegeven graag met het thema sprookjes aan de slag te willen gaan, had ik hiervoor een tekenopdracht bedacht. Maar zoals het wel vaker gaat, liep het in de praktijk iets anders...

De opdracht uitgewerkt

Joran had zijn vriendje Wout weer uitgenodigd om ook te komen tekenen. Om te beginnen liet ik hen met een passer twee cirkels trekken. Dat op zich was al een uitdaging, omdat ze nog nooit met een passer hadden gewerkt. Maar met enige hulp lukte hen dat uitstekend. Ze tekenden een kleinere binnencirkel en daaromheen een grotere cirkel. De grotere cirkel verdeelden zij daarna in vier delen.

Vervolgens vroeg ik hen om in het midden hun favoriete sprookjesfiguur te tekenen. In de vlakken er om heen wilde ik hen symbolen laten tekenen uit sprookjesverhalen. Dat kon van alles zijn zoals voorwerpen en personages. Ik merkte dat zij met name dit onderdeel moeilijk vonden. Het thema sprookjes werd door hen als te beperkt ervaren, ze konden hier niet mee uit de voeten. Wout bleef 'hangen' in Donald Duck en z'n vriendjes en Joran bij het verhaal van Wolfje en Knir, Knar en Knor. Ze bleken het moeilijk te vinden om hiervan los te komen. Ik liet hen hun gang gaan, omdat zij wel lekker aan het tekenen waren. 

Tekening van Wout, 9 jaar en 8 maanden

Daarna liet ik hen bij iedere tekening een woord opschrijven dat voor hen de essentie ervan weergaf. Wout herhaalde hierbij een aantal keren eenzelfde woord, zoals vriend/vriendin en grappig. Ook bleef hij erg 'in het verhaal' en vond hij het lastig om eigen woorden te kiezen.  Maar ik was juist zo nieuwsgierig naar hun eigen associatie, los van hoe het verhaal gaat.

In een poging hem uit zijn impasse te halen, vroeg ik hem nieuwe symbolen te tekenen aan de hand van vragen die ik hem stelde. De vragen die ik hem stelde, waren achtereenvolgens: 

- Wat is je grootste hobby?

- Wat doe je het liefst als je vrij bent van school?

- Waar heb je echt een hekel aan?

- Wat is een droom van jou die je uit wilt laten komen?  

De tekening duiden
Zijn antwoorden: hockey, naar buiten toe gaan, als iemand je pest en prof hockeyer worden, gaf hij met kleine tekeningetjes weer. Daarna ontspon zich een prachtig gesprek, waarin Wout heel openhartig sprak. Uitgangspunt voor dit gesprek was, naast de symbolen die hij getekend had, de plek waar hij ze had getekend. Want elk van deze plekken heeft z'n eigen betekenis.  

* De in het midden getekende personage staat symbool voor de eigenschap(pen) die je in anderen bewondert. Deze eigenschap bezit je zelf echter vaak ook. Dat is een van de redenen waarom deze eigenschap je aanspreekt. 

* De bovenkant staat voor een kwaliteit die je heb.

* Links is de kant van het verleden: waar je vandaan komt, wat je hebt meegemaakt of verwerkt hebt.

* De onderkant staat voor het stuk waarin je nog iets te ontwikkelen hebt.

* Rechts is de kant van de toekomst, waar je naartoe wilt of wat je wenst.

Deze betekenis van de verschillende plaatsen vertelde ik echter niet aan Wout toen ik hem de vragen stelde. Ik liet hem zelf kiezen waar hij de symbolen plaatste. Terwijl wij praatten over zijn tekening, veranderde er iets in de stem van Wout. Ook Joran merkte dit op en benoemde dit zelfs naar Wout. Zijn stem werd zachter en ik kon zien dat hij het soms best even moeilijk vond om antwoord te geven. De door hem gekozen symboliek en woorden vertelden mij veel over hoe hij handelt in situaties waarin hij zich onzeker voelt, wat hem helpt om hieruit te komen en wat hij nog verder zou kunnen ontwikkelen om steviger in zijn schoenen te staan, zodat hij letterlijk en figuurlijk niet omver geduwd zou kunnen worden. 

Verantwoordelijkheid als 'begeleider'

Bewust vertel ik hier niet exact na wat Wout mij heeft verteld, omdat ik dat te persoonlijk vind. Ik werd er zelf ook door geraakt merkte ik, dat hij in zijn tekening zoveel over zichzelf vertelde. En dat hij zo eerlijk op mijn vragen reageerde, iets waarvoor ik hem na afloop ook gecomplimenteerd en bedankt heb. Ik ben me er terdege van bewust dat ik als 'begeleider' bij het tekenen de taak heb zeer zorgvuldig om te gaan met wat de kinderen met je willen delen. Die verantwoordelijk neem ik zeer serieus. En het is waarschijnlijk ook die houding die maakt dat zowel Wout als Joran zo open waren in hun reacties. 

Tijdens dit soort momenten moet ik vaak aan mezelf denken als kind. Ik was behoorlijk verlegen en praten over gevoelens en wat me bezig hield, deed ik eigenlijk niet. Als ik Wout en Joran dan zo hoor praten, ben ik stiekem apetrots op hen dat zij durven delen. Een kwaliteit die zo belangrijk is om echt contact te kunnen maken. 

Ook met Joran praatte ik over zijn tekening, waarbij ik juist vooral in ging op de woorden die hij erbij geschreven had. De jongens waren danig onder de indruk dat ik dat allemaal in hun tekeningen kon 'lezen'. Voor hen is het bijna magie, maar voor mij is het 'simpelweg' goed kijken, luisteren en vragen stellen en ruimte bieden. 

Idooltekening           

Aan deze tekenopdracht lag de idooltekening ten grondslag zoals ik die geleerd heb tijdens de tekenopleiding. Bij de idooltekening wordt in het midden een persoon getekend die je erg bewondert. In de vier ruimtes er om heen worden vier verschillende onderwerpen getekend (deze hebben geen betrekking op de persoon in het midden). Bij de verschillende tekeningen worden eigenschappen/kwaliteiten geschreven. Ook nu kan de tekening weer geduid worden met behulp van de gekozen symbolen, woorden en plaatsen.  

 

De kracht van tekenen

Tekenen biedt kinderen de mogelijkheid tot reflecteren. Veelal gebeurt dit op onbewust niveau, maar ik ben ervan overtuigd dat dit doordringt tot in de kern van wie zij zijn. Gebeurtenissen uit het leven van een kind vinden hun weg in tekeningen. Emoties kunnen er in doorklinken. Verlangens en gevoelens worden zichtbaar. Kinderen kunnen in tekeningen een wereld creëren waarin zij zich prettig voelen. Of ze kunnen juist laten zien waar zij mee worstelen. Zonder dat zij zich hiervan bewust zijn, stellen zij zich daarmee heel kwetsbaar op. Reden te meer voor ons als volwassenen om heel zorgvuldig te zijn in onze reacties op hun tekeningen.

Mindfulness

Tekenen kan gezien worden als een manier om mindfulness te trainen. George Langenberg, een van de auteurs van het boek Mindful kids, heartful kids vertaalt mindfulness als het ontwikkelen van aandacht en vriendelijkheid. En dat is nu juist precies wat ik probeer te doen met de kinderen als ik met hen teken! Over het boek kan ik verder nog niets vertellen, dat heb ik net vandaag via internet besteld. Maar wel kan ik op grond van mijn ervaringen tot nu toe te zeggen dat tekenen een krachtige manier is om kinderen met zichzelf in contact te laten komen, meer van zichzelf te laten zien en milder te worden in hun beoordelingen van zichzelf en anderen.

Een cadeautje voor jezelf

Daarmee kan tekenen een cadeautje voor de kinderen op zich worden. Maar leuk is het ook om kinderen een cadeau voor zichzelf te laten tekenen! Een van de keren dat ik samen met Anne en Joran tekende, nam ik hen in een geleide visualisatie mee naar een winkel vol cadeautjes. Cadeautjes die je kon vastpakken, maar ook niet tastbare cadeaus zoals bijvoorbeeld een reis of een uitje naar de dierentuin. En het mooiste was nog wel dat ze alle cadeaus zo mee mochten nemen, zonder te betalen. Ik vroeg hen voor ieder van hun gezinsleden een cadeau uit te kiezen en zichzelf daarbij natuurlijk ook niet te vergeten. 

De boomhut van Anne, 11 jaar en 10 maanden

Een eigen plek

En wat er toen gebeurde, vond ik prachtig. Terwijl Joran begon met het tekenen van een cadeau voor zijn moeder, ging Anne er direct toe over om een cadeau voor zichzelf te tekenen! Zij, die altijd zo’n oog en zorg heeft voor haar broertjes en zusje, stelde zichzelf dit keer voorop. Dat ging op een hele natuurlijke manier en juist dat sprak mij zo aan. Puur vanuit het hart en een diep gevoeld verlangen om zichzelf datgene te geven wat zij zo graag zou willen: een eigen plek / boomhut om zich samen met haar beste vriendin in terug te kunnen trekken. Over zo’n plek droomt ze al heel lang, zo vertelde Anne mij. Een hut in een hele grote boom die ze helemaal zelf kan inrichten en op slot kan doen. Zodat als iemand ‘m zou ontdekken, diegene de hut niet in zou kunnen. Halverwege onze tekenuren kwam haar vriendin binnen lopen en ik nodigde haar uit om ook een tekening te maken van de boomhut zoals zij die graag zou willen hebben. Het resulteerde in twee mooie tekeningen, die volgens hen zelf nog niet af zijn.

En nu ik er nog eens goed over nadenk, is zo’n boomhut niet een prachtige plek om te reflecteren? Weliswaar zullen zij zulke grote-mensen-taal niet gebruiken, maar het geeft wel weer wat zij met een eigen plek voor ogen hebben: een mogelijkheid om met elkaar te kunnen kletsen over wat hen bezig houdt. En zo is de cirkel rond...

De boomhut van Marit, 11 jaar

Het spel van Joran

Afgelopen week vertelde Joran mij aan de telefoon met trots in zijn stem dat hij zelf een tekenoefening had bedacht. Daar wilde ik natuurlijk wel meer over weten! Een paar dagen later zag ik hem en liet hij mij zien wat hij allemaal had getekend en bedacht. Het bleek om een heus echt spel te gaan waarover hij me vol vuur en enthousiasme tekst en uitleg gaf. “Ga maar even lekker zitten” zei hij “want dit duurt wel even”. 

De draken stellen allemaal een persoon voor uit de familie- en vriendenkring van Joran

Het spel

De spelers in het spel bleken draken te zijn, die personen voorstelden in zijn directe omgeving. De tekenopdracht van het familiebos die wij ooit hadden gedaan, had hem op het idee gebracht om familieleden en vrienden af te beelden als draken. Alvorens een draak te tekenen, liet hij een persoon kiezen uit een aantal krachten, zoals hij het zelf verwoordde: lucht, water, gras, ijs, bliksem, aarde, vuur. Op basis van twee gekozen krachten, tekende hij vervolgens specifiek voor die persoon een draak. Inmiddels had hij zes draken getekend, eentje voor zijn moeder, zijn zus Anne, opa en oma, zijn vriendje Bram en eentje voor zichzelf. 

De verschillende kastelen

Het spelbord

Het spel begint met het plaatsen van de verschillende draken in één van de kastelen. Deze kastelen corresponderen met de diverse, hierboven genoemde, krachten en worden aan de randen van het speelbord neergelegd. In elk kasteel kan slechts één draak zitten. Als een aantal draken dezelfde krachten hebben, moet er dus een keuze worden gemaakt waar de draak wordt geplaatst. Is geen van de corresponderende kastelen meer vrij, dan mag die persoon zelf een ander kasteel kiezen. Doel van het spel is, zo vertelde Joran mij, ‘om iedereen van het veld te ruimen’. En alhoewel ik een groot voorstander ben van coöperatieve spelen, hield ik mijn mond. Zijn enthousiasme en creativiteit was zo groot, dat wilde ik niet verstoren. Ik wilde hem juist ruimte geven om dit te kunnen uiten. 

Robin Hood, ook hier heeft hij als taak om het geld onder de spelers te verdelen.

Ik was ook oprecht onder de indruk van wat hij allemaal ontwikkeld had en stelde hem er allerlei vragen over. Er was ook zoveel om over te vragen: de rol van Robin Hood in het spel, hoe je ‘in gevecht’ kan raken met een andere draak, hoe je aan meer geld of artikelen kunt komen, met hoeveel dobbelstenen je moet gooien en natuurlijk ook hoe je een andere draak kunt verslaan. Op zijn beurt was hij weer zo blij met al mijn vragen, omdat deze hem hielpen de spelregels van het spel verder te ontwikkelen. De puurheid waarmee hij liet blijken dat hij zo gelukkig werd van de aandacht die ik aan hem en het spel gaf, was ontroerend om te zien.

De kracht van tekenen

“Ga je hierover in je blog schrijven?” vroeg hij mij. “En doe je dat zondag al?!” Nauwgezet houdt hij mijn blog in de gaten en elke keer informeert hij weer hoe vaak de artikelen worden gelezen. Indirect geniet hij van de aandacht die hij krijgt, doordat zijn tekenervaringen worden gelezen door tal van mensen. Ik gun hem die aandacht, omdat ik merk hoe goed hem dit doet. Al eerder had hij mij een keer verteld waarom hij het zo leuk vindt om samen te tekenen. En ook nu kwam hij daar weer op terug. Ik vroeg hem het eens op te schrijven wat hem nu zo aanspreekt in tekenen en hij verwoordde het als volgt: “Ik vind tekenen zo leuk, omdat je je fantasie kan zien en omdat je er niks mee moet. En ja, het is gewoon leuk!” Prachtig om te lezen, te meer omdat ik weet hoe moeilijk het vaak voor hem is om zijn perfectionisme en competitiedrang los te laten.

Voor mij symboliseert zijn opmerking dat het tekenen op een dieper niveau door werkt in zijn ontwikkeling. Margot Janssen, lerares van de tekenopleiding bij de Toverboom, benadrukt de helende werking van tekenen. Zelf vergelijk ik tekenen wel eens met een oase: een plek waaraan kinderen zich kunnen laven, nieuwe energie kunnen opdoen en zich weer gesterkt voelen om verder te gaan. In een tijd waarin kinderen met een veelheid aan prikkels te maken hebben en de prestatiedruk soms hoog kan zijn, kan een dergelijke oase een ontspannende en evenwicht herstellende werking hebben. 

Onbegrensde mogelijkheden

“Het spel is nog niet helemaal af” zo vertrouwde Joran mij toe. “En natuurlijk moet ik het eerst zelf nog goed uittesten, voordat het op de markt komt”. Maar duidelijk was wel dat hij er grootse verwachtingen van heeft. Dat durven denken in onbegrensde mogelijkheden is een kwaliteit waar wij als volwassenen nog van kunnen leren, denk ik wel eens. En zo word ook ík iedere keer weer geïnspireerd door de kinderen.

Een zelfportret tekenen

In de opleiding bij de Toverboom hebben we een keer een tekenoefening gedaan die ik dit keer met de kinderen wilde doen: het tekenen van een zelfportret. Maar dan wel een heel bijzonder zelfportret en op een manier die iedereen kan, van jong tot oud.

De opdracht uitgewerkt

·       Ik vroeg Anne en Joran hun ogen te sluiten en met hun vingers de contouren van hun gezicht te volgen, om zo in hun hoofd een beeld te vormen van hoe hun gezicht er uit ziet. 

·       Vervolgens liet ik hen, met hun ogen dicht, hun eigen gezicht op papier tekenen! Op het moment dat zij hun ogen openden, was er hilariteit om wat zij getekend hadden. Oren zaten scheef aan het hoofd, ogen vielen buiten het gezicht en monden gingen een heel eigen leven leiden.

·       De volgende stap was dat zij hun portret óf realistischer mochten maken door er een aantal dingen aan te wijzigen óf er een karikatuur dan wel kunstwerk van mochten maken. 

Het eerste zelfportret van Joran, 9 jaar en 3 maanden

Goed of fout?

Zowel Anne als Joran kozen er voor om er een kunstwerk van te maken. Ik volgde een tijdje hun vorderingen en zag Joran flinke krassen over zijn tekening maken, waardoor zijn getekende gezicht grotendeels niet meer te zien was. Toen ik informeerde naar wat hij aan het doen was, antwoordde hij: “Nu zie je niet wat ik niet goed gedaan heb”. Hij was duidelijk niet tevreden met het gezicht dat hij had getekend.

In de uren die wij samen besteden aan het tekenen probeer ik de kinderen met andere ogen naar hun tekeningen te laten kijken, zonder een oordeel te vormen. Dat is een proces van vallen en opstaan, ook bij kinderen. Toch is het naar mijn idee onontbeerlijk om plezier te hebben en te behouden in tekenen. Maar het gaat verder dan dat. Als het de kinderen lukt om geen stempel in de zin van goed of fout op hun tekeningen te drukken, lukt het hen misschien ook om deze zelfde open houding aan te nemen als het om andere dingen of personen gaat. Naar mijn idee is dat een belangrijke kwaliteit in het leven, waar je veel plezier van kunt hebben.

Ruimte voor fantasie

Ik vroeg Joran de tekening nogmaals te maken en zich dit keer aan de opdracht te houden om het gezicht realistischer te maken dan wel er een kunstwerk van te maken. Hij ging hiermee aan de slag en toverde zijn getekende gezicht om in dat van een boself. “Ik hou van fantasiedingen” zei hij. Op een gegeven moment keek hij wat peinzend naar zijn tekening en gaf aan dat er voor zijn gevoel iets miste. “Wat mis je dan?” vroeg ik. Hij reageerde dat hij een achtergrond miste en hij vervolgde direct zijn zin met de woorden “Maar dat kan ik toch niet”. Ik spoorde hem echter aan om het toch te proberen. Zijn fantasie maakte dat hij prachtige ideeën kreeg om zijn tekening aan te vullen. De boself kreeg een huis, een bed van mos en een pijl en boog. Er kwam een kast voor eten en drinken en eentje voor de wapens. Laatstgenoemde kast werd stevig op slot gedraaid met enorme sleutels.

Het tweede zelfportret van Joran: de boself

Al tekenend ontstond er een interessant gesprek tussen ons drieën. Anne zei dat ze het elke keer zo leuk vindt om te zien dat, alhoewel ze met precies dezelfde opdracht beginnen, het resultaat er totaal anders uit ziet. Ik merkte op dat ik het idee heb dat zij altijd heel snel weet wat zij wil tekenen. Maar dat nuanceerde zij door te vertellen dat ‘ze zich helemaal laat gaan’ en ‘dat ze maar wat doet’. Geen vooropgezette ideeën dus, maar een tekening ontstaat bij haar door haar gevoel te volgen. Prachtig om te horen. 
En ook al heeft zij zelf het idee 'dat ze maar wat doet', ik weet inmiddels dat in elke tekening informatie verborgen ligt over de maker ervan. Ik ken Anne als een rustig, bescheiden en zorgzaam meisje. Haar zelfportret laat zien dat zij een rijke innerlijke wereld heeft (veel kleurgebruik en gesloten ogen), iets wat ik inmiddels weet door onze tekenuren samen.

Ook Joran gaf aan die verschillen leuk te vinden. In het verlengde daarvan merkte hij op dat hij het niet leuk vindt als hij niet zelf mag beslissen. Om die reden vindt hij tekenen op school niet leuk, vertelde hij. Op school ervaart hij geen ruimte om zijn fantasie te gebruiken tijdens tekenen. Zijn opmerking deed me realiseren hoe belangrijk het is om hiervoor aandacht te blijven houden tijdens onze tekenuren.

De middag sloten we allemaal af met een blij gevoel. Anne was trots op haar kunstwerk. Joran had een horde kunnen nemen en was blij met het resultaat. En ik voelde me dankbaar dat ik dit samen met hen kan doen. 

Anne's zelfportret, 11 jaar en 10 maanden

Een eigen fantasiewereld creëren

Afwisselend komen Anne, Joran of ik met een voorstel wat we de volgende keer gaan tekenen. De laatste keer dat wij bij elkaar waren, had Joran gezegd graag eens fantasiefiguren te willen tekenen. Niet verwonderlijk gelet op zijn interesse in aliens! In de tekenopleiding had ik al eens voorbeelden gezien van kinderen die samen een fantasiewereld tekenen. Ontzettend leuk om te zien en te oordelen naar de verhalen hadden de kinderen er veel plezier aan beleefd. Dit idee wilde ik deze keer gaan toepassen.

Ik plakte twee grote tekenvellen aan elkaar en trok een grote cirkel op het papier. Zo was er een wereld ontstaan, die nu helemaal naar de ideeën van Anne en Joran ingevuld kon worden. Ik liet hen helemaal vrij in hoe zij hun wereld wilden gaan vormgeven en gaf verder geen specifieke opdrachten. 

De fantasiewerelden van Joran (links) en Anne (rechts)

Van start

Inmiddels herken ik de werkwijze van beide kinderen. Anne heeft maar kort tijd nodig, voordat ze van start kan gaan. Joran daarentegen zit vaak te draaien, dralen, kletsen en vragen te stellen. “Mocht ik nu maar even in mijn boek kijken’, verzuchtte hij een paar keer, nadat hij een ruimteschip had getekend. Het was duidelijk dat hij een bepaald verhaal voor ogen had en dat na wilde tekenen. Ik moedigde hem keer op keer aan om los te komen van dit boek en zijn eigen fantasiewereld te creëren. Soms gaf ik hem wat tips om verder te kunnen komen, maar eigenlijk de hele middag bleef het voor hem lastig om vrij te tekenen.

De wereld van Joran (9 jaar en 2 maanden)

De wereld van Joran

Wel ontstond er een heel verhaal bij zijn gedeelte van de fantasiewereld. Hij tekende verschillende landen, van de ‘goeierikken’ en de ‘slechterikken’. Rechtsonder in de tekening tekende hij een kleurentunnel, waar raketten ingezogen werden. Alle bewoners van de verschillende landen beschikten over de sleutel van deze tunnel. Als je geluk had, werd je bevrijd door een goeierik, die je terugstuurde naar de aarde. Een stuk slechter liep het me je af als je een slechterik tegen kwam... Naast de goeierikken en de slechterikken waren er de ‘gemiddelden’ die zich allemaal verzamelden in het land Aardmanos. Volgens Joran waren dat een beetje de grappenmakers. Ook Cupido ontbrak niet in zijn tekening en verhaal. Cupido zorgde ervoor dat de prins uit de fantasiewereld van Anne verliefd werd op de prinses. En zo was er door henzelf een verbinding gelegd tussen beide fantasiewerelden.

De wereld van Anne (11 jaar en 9 maanden)

De wereld van Anne

Meerdere malen verwonderden zij zich erover hoe verschillend hun getekende werelden waren. Anne had een hele vrolijke, kleurrijke wereld getekend, waar slechterikken niet in voor kwamen. Eloolstad noemde ze haar wereld en de bewoners heetten Elolen. In haar wereld was het zaterdag en had iedereen vrij van school. De aarde was zichtbaar en vanaf de aarde was er een raket de lucht ingegaan die in het heelal ging rondkijken. ‘Als het donker is, geeft de hemel licht’, zei Anne toen ze de sterren tekende. De prins vroeg de prinses ten huwelijk en natuurlijk zei ze ja! En het ruimteschip? Ook dat moest er vrolijk uitzien, met bloemetjes en rozerood gekleurd. “Tss”, zei Joran, “dat kan toch helemaal niet, een roze ruimteschip?!” “Hè, hè”, reageerde Anne, “het is toch een fantasiewereld, daarin kan toch alles?! Mensen zijn in het echt toch ook niet groen, zoals ik getekend heb?” Het deerde haar niet dat haar broer het maar raar vond, ze tekende aandachtig verder. 

Het rozerode ruimteschip (Anne)

Een alien en een heks met elkaar in gesprek. Zie ook de schrijfrichting van de gesproken woorden. (Joran)

Hoofd versus hart

Interessant in alle keren dat wij met elkaar getekend hebben, is om te zien hoe Joran vaak vanuit bestaande beelden in zijn hoofd begint met tekenen en gaandeweg soms meer in staat is los te komen uit zijn hoofd. Fantasie heeft hij voldoende, dat blijkt wel uit zijn verhaal bij de tekening van deze keer. Maar om het dan vervolgens te tekenen en daarbij zijn perfectionisme los te laten, is lastiger voor hem. Anne daarentegen laat juist vaak een tekening ontstaan, zonder vooraf precies te weten wat ze wil gaan tekenen. Het zette me wel aan het nadenken. Hoe zou ik Joran kunnen ondersteunen bij het meer loslaten van het denken tijdens het tekenen? En in plaats vanuit zijn hoofd vanuit zijn hart te gaan tekenen? Een mooie uitdaging voor mijzelf voor de volgende keer!

Tot slot

Anne en Joran tekenden nu ieder op een eigen helft hun fantasiewereld. Je kunt er ook voor kiezen om de wereld telkens wat te draaien, zodat ze overal op papier uiting kunnen geven aan hun fantasie en er één gezamenlijke wereld ontstaat. Ook kun je de opdracht specifieker maken, door bijvoorbeeld voor te stellen een dierenwereld te tekenen.