Een zelfportret tekenen

In de opleiding bij de Toverboom hebben we een keer een tekenoefening gedaan die ik dit keer met de kinderen wilde doen: het tekenen van een zelfportret. Maar dan wel een heel bijzonder zelfportret en op een manier die iedereen kan, van jong tot oud.

De opdracht uitgewerkt

·       Ik vroeg Anne en Joran hun ogen te sluiten en met hun vingers de contouren van hun gezicht te volgen, om zo in hun hoofd een beeld te vormen van hoe hun gezicht er uit ziet. 

·       Vervolgens liet ik hen, met hun ogen dicht, hun eigen gezicht op papier tekenen! Op het moment dat zij hun ogen openden, was er hilariteit om wat zij getekend hadden. Oren zaten scheef aan het hoofd, ogen vielen buiten het gezicht en monden gingen een heel eigen leven leiden.

·       De volgende stap was dat zij hun portret óf realistischer mochten maken door er een aantal dingen aan te wijzigen óf er een karikatuur dan wel kunstwerk van mochten maken. 

Het eerste zelfportret van Joran, 9 jaar en 3 maanden

Goed of fout?

Zowel Anne als Joran kozen er voor om er een kunstwerk van te maken. Ik volgde een tijdje hun vorderingen en zag Joran flinke krassen over zijn tekening maken, waardoor zijn getekende gezicht grotendeels niet meer te zien was. Toen ik informeerde naar wat hij aan het doen was, antwoordde hij: “Nu zie je niet wat ik niet goed gedaan heb”. Hij was duidelijk niet tevreden met het gezicht dat hij had getekend.

In de uren die wij samen besteden aan het tekenen probeer ik de kinderen met andere ogen naar hun tekeningen te laten kijken, zonder een oordeel te vormen. Dat is een proces van vallen en opstaan, ook bij kinderen. Toch is het naar mijn idee onontbeerlijk om plezier te hebben en te behouden in tekenen. Maar het gaat verder dan dat. Als het de kinderen lukt om geen stempel in de zin van goed of fout op hun tekeningen te drukken, lukt het hen misschien ook om deze zelfde open houding aan te nemen als het om andere dingen of personen gaat. Naar mijn idee is dat een belangrijke kwaliteit in het leven, waar je veel plezier van kunt hebben.

Ruimte voor fantasie

Ik vroeg Joran de tekening nogmaals te maken en zich dit keer aan de opdracht te houden om het gezicht realistischer te maken dan wel er een kunstwerk van te maken. Hij ging hiermee aan de slag en toverde zijn getekende gezicht om in dat van een boself. “Ik hou van fantasiedingen” zei hij. Op een gegeven moment keek hij wat peinzend naar zijn tekening en gaf aan dat er voor zijn gevoel iets miste. “Wat mis je dan?” vroeg ik. Hij reageerde dat hij een achtergrond miste en hij vervolgde direct zijn zin met de woorden “Maar dat kan ik toch niet”. Ik spoorde hem echter aan om het toch te proberen. Zijn fantasie maakte dat hij prachtige ideeën kreeg om zijn tekening aan te vullen. De boself kreeg een huis, een bed van mos en een pijl en boog. Er kwam een kast voor eten en drinken en eentje voor de wapens. Laatstgenoemde kast werd stevig op slot gedraaid met enorme sleutels.

Het tweede zelfportret van Joran: de boself

Al tekenend ontstond er een interessant gesprek tussen ons drieën. Anne zei dat ze het elke keer zo leuk vindt om te zien dat, alhoewel ze met precies dezelfde opdracht beginnen, het resultaat er totaal anders uit ziet. Ik merkte op dat ik het idee heb dat zij altijd heel snel weet wat zij wil tekenen. Maar dat nuanceerde zij door te vertellen dat ‘ze zich helemaal laat gaan’ en ‘dat ze maar wat doet’. Geen vooropgezette ideeën dus, maar een tekening ontstaat bij haar door haar gevoel te volgen. Prachtig om te horen. 
En ook al heeft zij zelf het idee 'dat ze maar wat doet', ik weet inmiddels dat in elke tekening informatie verborgen ligt over de maker ervan. Ik ken Anne als een rustig, bescheiden en zorgzaam meisje. Haar zelfportret laat zien dat zij een rijke innerlijke wereld heeft (veel kleurgebruik en gesloten ogen), iets wat ik inmiddels weet door onze tekenuren samen.

Ook Joran gaf aan die verschillen leuk te vinden. In het verlengde daarvan merkte hij op dat hij het niet leuk vindt als hij niet zelf mag beslissen. Om die reden vindt hij tekenen op school niet leuk, vertelde hij. Op school ervaart hij geen ruimte om zijn fantasie te gebruiken tijdens tekenen. Zijn opmerking deed me realiseren hoe belangrijk het is om hiervoor aandacht te blijven houden tijdens onze tekenuren.

De middag sloten we allemaal af met een blij gevoel. Anne was trots op haar kunstwerk. Joran had een horde kunnen nemen en was blij met het resultaat. En ik voelde me dankbaar dat ik dit samen met hen kan doen. 

Anne's zelfportret, 11 jaar en 10 maanden